Yalnızız

Peyami Safa, bu eserinde insanlığı materyalizmin kör çenberini kırmağa, kendini kaybettiği ruhunu bulmaya çağırmaktadır. Asrımızda insanın bütün problemleri bu noktada düğümlenmektedir. Ve Allah'ı bilmedikçe, insanlık buhrandan buhrana yuvarlanacak, huzur ve sükun bulamayacaktır.

Herşey Selmin’in yemeklere iştirak etmemesi, sonrasında hamile olduğunu söylemesi ile başlar. Selmin Fransa’ya gidecek ve orada çocuğunu doğuracaktır.Olaylar Selmin’in baba adayını söylememesi ile daha da arapsaçına döner. Selmin’in dayısı olan Samim ise Selmin’in okul arkadaşı olan Meral’e tutulmuştur. Selmin ile sürekli görüşerek Meral hakkında konuşurlar.

Samim’in tuttuğu günlükte Meral’e ait düşünceleri, onla geçirdiği günlerde ne yaptığı yazılıdır. Bunu okuyan Mefharet, baba adayı olarak Samim’I görür. Besim ile birlikte olayları yorumlayarak tam bir çıkmaza girerler. Selmin’in dikkat çekmek amacıyla yaptığı bu davranışların asılsız olduğu ortaya çıkınca herşey açığa kavuşur.

Okulu bırakıp zengin bir Fransız ile evlenerek Fransa’ya giden ve arkasından pek çok söylentiler çıkan Feriha(Selmin ve Meral’in okul arkadaşı), Türkiye’ye gelmiş ve Meral ile görüşmek istemişti. Meral’e sürekli Paris’I anlatıyor, oradaki şaşalı hayattan bahsediyordu. Meral’in bu tür şeylerden çok kolay etkileneceği aşikardı. Samim; bunun farkına varmış, Meral’i Feriha’dan uzak tutmak için herşeyi yapıyordu.

Samim , dünyevi zevklerinin farkına varmış, bunlarla hareket etmenin yararsız olacağının farkına varmıştı. Ona göre insan kendini tanıdığı sürece bu dünyadan zevk alabilirdi. Yoksa mutluluk göz boyamayla, yiyeceklerle, içkilerle,
yatlar- katlarla elde edilecek şey değildi…

Meral kendini hayat yolunun tam ortasında buldu. Samim’I istiyordu, çünkü onun yanında kendini var hissediyor ve rahatlıyordu. Feriha’ya hayır diyemiyordu… Feriha’ya takılıp hayatın dertlerini unutmak, sadece eğlenmek istiyordu…

Bu düşünceler arasında boğuşurken dayanamadı ve feriha’nın yanına gitti. Beraber otelin gazinosuna gittiler. Ve müzik eşliğinde eğlenmeye başladılar. Teadüfen bir arkadaşıyla oraya eğlenmeye giden Besim ile karsılasırlar. Kısa süreli bir şaşkınlıktan sonra dans etmeye başlarlar.

Besim’in bu olayları akşam abisine söylemesiyle çılgına dönen ve olaylara br anlam veremeyen Samim, Meral’i unutmaya söz verir… Söz verir ama onu bir türlü aklından çıkaramaz. İçi içini yer durur. Geceleri uyuyamaz…

Olanları ferhat’ın da öğrenmesiyle Meral, ailesi tarafından sıkıştırılmaya başlar. Meral burada kararını vermiştir: Feriha’yla beraber Fransa’ya gidecek ve orada zengin bir koca bulacaktır. Abisinin onu odasına kilitlemesi ile tüm düşünceleri suya düşer.

Kilitli odada yaptıklarını düşünen Meral, pişmanlık duymaya başlar. Yaptıklarının kendine ve ailesine yakışmayan davranışlar olduğunun farkına varır. Samim’I düşününür. Onu ne çok özlediğini anlar. Sigara içmek ister ama çakmağının gazı bitmiştir. Duvardaki gaz lambasıyla sigarayı yakmayı düşünür. Çakmaktaşı ile sigarasını yakar. Fakat bu arada elindeki şişe yere düşer ve kırılır. Biranda yatak,halılar ve kıyafetleri alevler içinde kalır. Diri diri yanarak can verir.Herkesi üzen bu ölüm kafalarda intihar olarak kalır.

Eser hakkındaki fikirlerime değinmeden evvel şunu belirtmek isterim. Bir kere Peyami Safa'nın romanlarına öyle herhangi bir roman gibi yaklaşılmaması gereğidir. Çünkü olay kurgusundan ziyade ruh tahlillerini, karakter çözümlemelerini ön plana çıkarır yazar. Bu kitabı üçüncü kez okuyan biri olarak da çok rahat söyleyebilirim ki; her okuyuşunuzda farklı şeyler bulmanız ve farkındalığınızın artması mümkün.
Kitapta olay kurgusu utanç verici bir şüpheyle başlıyor. Ve yazar bu şüpheyi öyle bir uyandırıyor ki, okurken bu uygunsuz yakıştırmaya rağmen 'acaba?' diye düşünmekten kendinizi alamıyorsunuz.
Kitapta çok da ön plana çıkmayan Besim karakteri, midesine düşkünlüğü ve dünya yansa umursamaz tavırlarıyla, rahatlığıyla karşımıza çıkıyor. Ablası Mefharet ise tam tersi evhamlı, paranoya bir tip. Asıl ön plana çıkan karakter olan Samim ise var olmasını düşlediği bir dünyayı, Simeranya'yı tarif ediyor bizlere. Simerenya'nın tarif edildiği o satırlarda, öyle bir dünyanın özlemini çekiyorsunuz.
P. Safa, Samim'in fikriyatları aracılığıyla, büyük bir merakla, psikoloji dünyasının kapılarını aralyor. Samin'in diyaloglarında, kendiyle kalıp olan bitenleri kafasında tahlil edişinde öyle çok şey buluyorsunuz ki.. Keşke böyle bir arkadaşım olsaydı da saatlerce dertleşseydim bile diyorsunuz. Ve kıvrak zekasına, şüphelerinden yola çıkarak olayları bir çorap söküğü gibi getirişine, hakikate varışına hayran kalıyorsunuz Samin'in. Sevdiği kadını içinde olduğu çukurdan çıkarmak için, belki onu kaybetmekten çok onun kendini kaybetmemesi için bir adam nasıl çırpınır bunu da gösteriyor Samim. Meral; sevdiği kız, tam bir Paris hayranı. Samim'i gözünün içine baka baka aldatan, yalan makinası, saman çöpü gibi savrulan bir kız.
Kitapta en ilgimi çeken şeylerden biri Samim'in; insanın iki benliğinden ve buna bağlı mündemiç olan varlaşma ve yoklaşma hamlesinden bahsettiği satırlar oldu. Gerçekten müthiş tahliller. Diğer bir ilgimi çeken husus da şu ki; her karakter aslında kendi muhasebesini yapıyor kendiyle bir başına kaldığında. Hatta kendinden tiksinecek kadar samimi oluyor kendine yaptığı bu itiraflarda.
Kitabın ismi neden 'Yalnızız' bunu sonlara doğru daha iyi anlıyorsunuz. ''Büyük kalabalıkların ortasında insan denilen sosyal mahluk, kendi iç dünyasının mahbusu halinde, şifasız bir yalnızlığa mahkum. Yalnızım, evet herkes yalnızdır, yalnızız. Bütün ihtilaflarımızda yalnızlıklarımız çarpışıyor. Hatta kendi kendimizle mücadelelerimizde bile kendilerimiz -çünkü bak. ''kendi'' var içimizde- birbirine karşı yalnızdır.''
Ve altını çizeceğiniz daha pek çok satır...
Yalnızlıktan kurtuluşun yegane yolunun; yönümüzü maddeden manaya çevirmekte, Allah'a yönelmekte olduğunu söylüyor Safa.
''Bırak şu maddeyi, boğ şu ölçü dehanı, dal kendi içine, koş kendi kendinin peşinden, bul onu, bul kendini, bul ruhunu, kendi içinde gör Allah'ını. Kendine dön, kendine bak, kendine gel...'' tavsiyeleriyle bitiriyor kitabını yazar.

Olayın mana yönünün derinlemesine incelendiği, ihtiyaçları, zaafları, korkuları ile insan ruhu yani kısaca varlığın mana boyutunun ön planda konu edildiği bir romandır.Görünenin arkasındaki gerçeği görmek, insanı derinlere götürüyor.

Gizemin “bilinen”e dönüşmesi, gerçeğin aslında göründüğü gibi olmadığının yavaş yavaş belirmesinin kitabı ilgi çekici bir hale getirdiğini özellikle belirtmek isterim. Sayfaları büyük bir istek ve merakla okuyarak, sayfayı çevirmek, bu kitabın keyifli bir şekilde okunmasını sağlıyor.

Simeranya. Yazar’ın bu romandaki kahramanının sığındığı iç dünyadır. O’nun hayalindeki bu dünyadan kitapta sık sık bahsedilir. İdeal bir toplum oluşturmuştur zihninde ve bu toplumun dinamiklerinden, yaşantısından sürekli bahseder. “İdeal” olanlardan yola çıkılarak oluşturulan hayali bu dünyada “olumsuz”, “uygun olmayan” gibi kavramlarla betimlenebilecek hiç bir şey bulunmamaktadır.

Kendi dünyalarında yalnız insanlar...Bu insanların; belki yalnızlıktan kaçış için, belki kendi zaaflarını örtmek için, belki kendince zor olan bir durumdan kurtulmak için, belki kendi benliklerinde sürekli devam eden çatışmadan galip gelme arzusu yüzünden yalana başvururlar. Yalan konusu kitapta detaylı bir şekilde analiz edilmiş.

Genel olarak kalabalıkların içerisinde de olsa, kendi iç dünyalarındaki karanlıklarda yalnızlaşarak, kaybolan insanları psikolojik açıdan ele alan bu kitabı herkese tavsiye ederim. “Neden daha önce hiç Peyami Safa okumadım?” diye kızdım kendime. Keyifli okumalar dilerim.

Günümüzdeki ahlaksızlığın temeli insanlığın başlangıcında atılmıştı.Diğer mutlak ihtiyaçlarımız gibi bu davranışta bir insandan diğer insana aktarılmıştı.İşte her insanda bulunan bu öz bireyin kendine olan saygısına göre aktif ya da pasif hale geçerdi.Bireyin kendine olan saygısına göre...Peyami Safa bu kitabı 1951 yılında yazmış.Dedemlerin doğduğu dönemde...En azından kendimce o zamanların daha farklı olduğunu düşünmüşümdür.Kadın erkek anlayışının,ahlak kavramının,bakış açıklarının ve hatta o dönemdeki suçların bile günümüzdeki zihniyete bu kadar benzeyeceğini hiç düşünmemiştim. Eskileri hep beyaz görmüştüm,kar beyazı...Ama insan hep insan aynı insan öyle değil mi?Kitaptaki Meraller,Samimler,Besimler,Necileler,Ferhatlar,Renginazlar günümüzde de bulabileceğimiz insanlar değil mi?Belki de bu yüzden yarım asırdan fazladır dilden düşürülmüyor bu kitap.Hep bir anlam çıkarıyoruz yeniden,kendimizden bir şeyler buluyoruz her seferinde. Çünkü bitmiyor yalnızlığımız,dolduramadık ruhumuzdaki boşluğu.Tekrar tekrar çırpınıyoruz hayat denizinde umutsuzca. Ama bizi kurtarmak için bir el uzatmamış mı üstad kitabın sonunda.
"Bırak şu maddeyi,boğ şu ölçü dehanı,doy şu fizik ve matematik tecessüsüne,kov şu kemiyet fikrini,dal kendi içine,koş kendi kendinin peşinden,bul onu,bul kendini,bul ruhunu,bul,sev,bil,an,gör, kendi içinde gör Allahı'nı.Kendine dön,kendine bak,kendine gel."
Başka söze gerek var mı?

Tesadüfen çöp kutusunda bulduğum bir kitap, daha önce keşfedip okuyamadığım için kendime kızmıştım. Peyami Safa'nın psikolojik romanı. Ben çok beğenmiştim. Kitaptan size:
"... Karşı karşıya oturup yalnız kaldığımız zaman, göz göze gelmekten çekindiğini de hissettim. Halinde anlamadığım bir huzursuzluk vardı. Sinemaya gittiğini ve filmi beğenmediğini söyledi. Mevzuyu anlattı. Canının sıkıntısından, rüyasından, beni aradığından hiç bahsetmedi. Benim böyle umulmadık bir zamanda kendisini ziyaretimin sebebini de merak ettiği halde, sormuyordu. Yüzüne dikkatle baktığımı hissettiği zaman sinirleniyor, yerinden kalkıp sigara veya mendil arama bahaneleriyle gözlerimden kurtulmaya çalışıyordu. “Yine karşıma bir mesele halinde çıkmak mı istiyor?” diye düşündüm. Bu, onun hiç değişmeyen koketrisidir(kendini beğenme). İki defa elini lüzumsuz yere boynuna götürmesinden anladığım şey hazindi. Saklamaya çalıştığı şeyi ilan etmiş oluyordu. Makyajın aciz kaldığı vücut bölgelerinden biri ve belki de birincisi üzerindeki hassasiyeti belliydi. Başının her parçasına yalan söylettiği halde boynunun gevezeliğine mani olamamanın azabı içindeydi. Yaşı oradaydı. Ellerinin üstü de, en iyi kremlerin yardımına rağmen, her şeyi söylüyordu. Nüfuz cüzdanı kadar açıktı. Ona ait her şeyi bildiğim halde, niçin benim karşımda kendi realitesine razı olmuyordu? Aramızdaki sıkıntılı hava ile mücadele etmektense gitmeyi düşündüm"